Hücrenin ve organizmaların yaşlanmasını tetikleyen bir yapı taşı olan telomer, kromozomların en uç kısımlarına verilen addır.
Telomer uzunluğunun hücrelerin yaşını gösterdiği fikrini teorik olarak ilk defa 1960’lı yıllarda Leonard Hayflick adlı araştırmacı ileri sürmüş ve biyolojik yaşlanmayla ilgili temel karar vericinin telomerler olduğunu savunmuştur.
Telomer teorisine göre; telomer uzunluğu belli bir sınırın altına düştüğünde hücre daha fazla bölünemez ve ölür. Bu sebeple doku eskisi kadar iyi yenilenemez ve yaşlanır. bir hücrenin kaç kez bölüneceği ve kaç defa bölündükten sonra telomerlerin kısalıp yok olacağı hücrenin genetik hafızasında yazılıdır. Bilim adamlarına göre, telomeri kısa olan kişilerin yaşam süresi de kısa olmaktadır.
Dr. Leonard Hayflick, 1961′de insan hücrelerinin bölünerek çoğalmasıyla ilgili araştırmalar yaparken cenin hücrelerinin en fazla 100 kere bölünebildiğini, 70 yaşındaki bir insanın hücrelerinin ise 20 defa bölündükten sonra öldüğünü tespit etti. Dr.Hayflick tarafından keşfedilen bölünme sınır sayısı Hayflick Limiti olarak da bilinir. Dr. Hayflick, hücre içinde bölünmenin ne zaman durdurulacağı konusunda bir çeşit saat olduğunu ileri sürmüş, eğer kültüre alınmış hücreler dondurulursa ve 10 yıl sonra buzları çözülürse hücrenin bölünmesine kaldığı yerden yeniden başlayacağını ifade etmiştir. Bilim adamlarına göre bu biyolojik saat telomerlerdir.
Telomerin 100 bölünme sonunda iyice kısaldığını gören araştırmacılara göre, bunu sağlamak için hücrelerin tam zayıfladığı, telomerlerin de kısaldığı dönemde telomerler laboratuvar ortamında çıkartılarak uzatılacak ve yeniden vücuda enjekte edilecek.
Dr.Elizabeth Blackburn, telomeraz olarak adlandırılan organik maddenin varlığını keşfederek 2009 yılında Nobel Tıp Ödülü‘nü kazanmıştır. Telomer boyu ve telomeraz aktivitesi hücrenin kaç defa bölüneceğini belirleyen mekanizmadır ve bir tür moleküler saat işlevine sahiptir.
Telomeraz enziminin görevi kısalan telomerleri onarmaktır. Eğer telomerazlar gerektiği çalışmazsa yaşlanma süreci hızlanır. Telomer zincirlerinin uzun kalması telomeraz enzimi sayesinde gerçekleşir. Telomeraz, bir hücrede ne kadar aktifse telomer uzunluğu da o denli fazla korunur. Telomerlerin uzun olması da hücrelerin bölünme kapasitesini artırır.
Telomerlerin sadece hücrenin bölünmesi üzerinde etkili olmadığını aynı zamanda uzun yaşamın, kromozom uçlarının hücreleri stres ve bozulmaya karşı korumalarıyla da bağlantılı olduğunu ve uzun telomerlerin hücre içindeki belli başlı sinyal yollarını etkileyerek stresten koruduğunu belirtmişlerdir. Söz konusu çalışmalar Nature Genetics adlı dergide yayınlanmıştır.
